یکی از بزرگترین و مشهورترین آثار داستانی و روایی ما ایرانیها، شاهنامه فردوسی نام دارد و شاهنامهخوانی یکی از سنتهای دیرینهی ما ایرانیان است. این اشعار نزدیک به هزار سال پیش سروده شدهاند و میتوان گفت که اثر بزرگی را ایجاد کردهاند؛ زیرا در آن زمان به دلیل حملات مداوم اعراب و از طرفی تغییر فرهنگ و زبان، زبان فارسی رو به فراموشی بود؛ اما سرودن شاهنامه از سوی فردوسی موجب شد که به پادشاهان غزنوی و سلجوقی، تلنگری وارد شود و امر کنند که باید همه نامههای دولتی به زبان پارسی نوشته شوند.
امروزه با وجود اینکه افراد زیادی از اهمیت شاهنامه بهعنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی و سند هویت ملی آگاه هستند، اما گمان میکنند که شاهنامهخوانی کار دشواری است. البته بیراه هم فکر نمیکنند؛ اما اگر همه به ارزش والای این اثر پی ببرند، شور و اشتیاق بیشتری برای فردوسی خوانی پیدا میکنند. در این مطلب همراه ما باشید تا با اهمیت شاهنامه بیشتر آشنا شوید.
معرفی شاهنامه
شاهنامه گنجینهای ارزشمند و سرشار از داستانهای روایی از زمان سلسله کیانیان تا پایان سلسله سامانیان است. درواقع، این اثر ابتدا از سوی ابومنصور نامی جمعآوری و بهصورت نثر نوشته شد؛ سپس فردوسی آن را به نظم درآورد. تعداد ابیات این اثر بهطور تقریبی ۴۰ تا ۶۰هزار بیت تخمین زده شده است؛ اما تقریبا فقط ۱۰۰ کلمه عربی در آن وجود دارد.
بر این اساس میتوان گفت که شاهنامه مملو از تعداد زیادی کلمات فارسی است که بسیاری از آنها امروزه میتوانند جایگزین کلمات بهکار گرفته از زبانهای بیگانه باشند. این کلمات فارسی نه تلفظ سختی دارند و نه برای ایرانیان ناآشنا هستند؛ زیرا کلام فردوسی در شاهنامه در عین پرمعنا بودن، ساده است. صحت این گفته را شاید اهالی شعر و ادب بیشتر درک کنند که شاهنامه فردوسی را بعد از ۱۰۰۰ سال با کمی دقت و توجه میتوان خواند.
تاریخچه شاهنامه
اشعار حماسی نوعی از اشعار وصفیه و بیانکننده پهلوانیها، مردانگی و افتخارات مردم آن زمان در قالب داستان است. حکیم ابوالقاسم فردوسی با امکانات رفاهی و مادی محدودی که در اختیار داشت، تحصیل کرد و حدود ۳۰ سال برای سرودن این مجموعه زحمت کشید. او مطالعات خود را در زمینههای مختلف تاریخی و ادبی گسترش داد و درنهایت با به نظم در آوردن شاهنامه توانست نام و یاد خود را تا ابد جاودانه نگه دارد.
یکی از ویژگیهای متمایز شاهنامه، جاودانه بودن آن است. با وجود اینکه هزار سال از سرودن این اشعار میگذرد، همچنان روایتها و داستانهای حماسی آن برای خوانندگان جذاب و زیبا هستند. شاهنامه به دلیل توصیف جنگاوریها، فداکاریها و پهلوانیها نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. مطمئنا به نظم در آوردن وضعیت روح، فکر و عقیده مردم آن زمان با وجود جنگ و خونریزیهای مکرر کار آسانی نبوده است. شاهنامه فردوسی به دلیل نقش و اهمیتی که در فرهنگ و ادبیات ایران دارد، نسخ متفاوتی از آن در سالهای مختلف نگاشته و تصویرسازی شده است؛ که نفیسترین شاهنامه فردوسی، شاهنامه بایسنقری، در موزه کاخ گلستان نگهداری میشود.
اهمیت شاهنامهخوانی
بهطور کلی، اگر فردی میخواهد در آینده پیشرفت کند، لازم است از تاریخ گذشته اطلاع داشته باشد تا بتواند با درس گرفتن از زندگی گذشتگان، آینده خود را بسازد. در شاهنامه نیز داستانهایی وجود دارند که ممکن است بیش از ۷هزار سال از قدمت آنها گذشته باشد؛ این روایات میتوانند نمایانگر فرهنگ و رسوم، زندگی، آیین، باورها، آرزوها و دلاوریهای مردم آن زمانها باشند؛ بنابراین برای مردم عصر حاضر خیلی آموزنده هستند.
در شاهنامهخوانی همه ابعاد زندگی بهصورت آشکار یا به رمز نمود پیدا میکنند و آیین زندگی گذشتگان بدون هیچگونه پیچیدگی فلسفی ارائه میشود. در این آثار خوشیها و ناخوشیها بیان میشوند؛ به این ترتیب میتوان گفت که شاهنامه فردوسی خواننده را به سمت شادی و کامروایی فرا میخواند. در این روایات عشقها واقعی هستند و به بار مینشینند. از طرفی رویدادها با نوعی منطق علمی پیش میروند و بروز جنگها هم با هدف سامان بخشیدن به اوضاع نابسامان و ساخت جهان بدون جنگ صورت میگیرند.
ارزشمندی دیگر شاهنامه از این بابت است که در کنار نیازهای مادی، به نیازهای معنوی هم توجه میشود. از دیگر موارد اهمیت خواندن شاهنامه میتوان به نکات زیر اشاره کرد:
● احیاء و ابقاء تاریخ ملی ایران
● وقایع تاریخی و اعتقاد به حقیقت
● اتحاد
● یادگار گذشته
چرا باید شاهنامه بخوانیم؟
دلیل توصیه به خرید شاهنامه و خواندن آن این است که شاهنامه فقط کتابی ساده نیست؛ بلکه با شاهنامهخوانی متوجه میشوید که این کتاب پر از مطالب آموزندهای است و ارزشمندی آن بر هیچ کس پوشیده نخواهد بود. در این کتاب انسانیت و رسیدن به مقام والا در محضر خداوند به وضوح دیده میشود و در مقابل، بدی و بدسرشتی نیز در آن قابل رویت است.
شاهنامه را میتوان کتاب راهنما برای ملتی دانست که به دنبال پیشرفت و کامیابی هستند. با خواندن شاهنامه از فداکاریهای رستم شجاعت را درک میکنیم؛ از آخرتخواهی کیخسرو، راه و روش زندگی درست و از عدالتخواهی فریدون، خوب و عادل بودن را یاد میگیریم.
افزون بر آموختن این ویژگیها و خصوصیات ارزشمند، با خواندن شاهنامه بیش از پیش با زبان پارسی آشنا میشویم و زبان نیاکان خود را بهتر و بیشتر میشناسیم.
برای شاهنامهخوانی و توصیه آن به دیگران دلایل زیادی وجود دارد؛ اما شاید مهمترین علت آن، لذتی است که با خواندن این اشعار ارزشمند در وجود خواننده ایجاد میشود. به همین دلیل است که افراد زیادی، با خرید شاهنامه فردوسی و هدیه آن به دیگران، چنین لذتی را برای عزیزانشان فراهم میسازند.
برای فردی که تازه شروع به خواندن شاهنامه فردوسی کرده است، شاید ادا کردن درست کلمات سخت باشد؛ اما دقت و حساسیت فردوسی در انتخاب کلمات باعث خواهد شد که زبان فارسی در فرد تقویت شود. به این ترتیب با خواندن شاهنامه افزون بر فواید متعدد میتوان دایره لغات خود را تقویت کرد.
در پایان خوب است به این نکته نیز اشاره کنیم که منظور از شاهنامهخوانی، خواندن تمام اشعار بهصورت کلمه به کلمه و مو به مو نیست؛ بلکه برای شروع میتوانید از داستانهایی که به آن علاقه دارید، شروع کنید. نسخ نفیس و مناسب هدیه شاهنامه فردوسی را میتوانید از وبسایت کالای نفیس خریداری کنید.
