اهمیت فرهنگی و تاریخی شاهنامه بایسنقری

شاهنامه بایسنقری نه تنها به دلیل ویژگی‌های هنری خود بلکه به خاطر اهمیت تاریخی و فرهنگی‌اش نیز ارزشمند است. این نسخه از شاهنامه یکی از قدیمی‌ترین و کامل‌ترین نسخه‌های موجود از این اثر فردوسی است و به عنوان یکی از منابع مهم برای مطالعه و تحقیق درباره شاهنامه و دوران تیموریان محسوب می‌شود.

علاوه بر این، شاهنامه بایسنقری نشان‌دهنده ارتباط نزدیک میان هنر و فرهنگ ایرانی با حکومت‌های مختلف است. تیموریان به عنوان یک دودمان غیر ایرانی، از هنر و فرهنگ ایرانی به عنوان ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به حکومت خود استفاده کردند. شاهنامه فردوسی که نمادی از هویت و فرهنگ ایرانی است، در دوران تیموریان مورد توجه ویژه قرار گرفت و نسخه‌هایی همچون شاهنامه بایسنقری به عنوان نشانه‌ای از این توجه تولید شدند.

مورخان اعتقاد دارند که بایسنقر، شاهزاده‌ای باقدرت، فعال و اهل فرهنگ و هنر بوده است. بایسنقر فرزند شاهرخ است و شاهرخ دو پسر دیگر به نام‌های ابراهیم میرزا و الغ بیگ نیز داشت که رصدخانه سمرقند را ساخت. بایسنقر با اینکه به عنوان جانشین و ولیعهد شاهرخ شاه انتخاب نشده بود، اما تاریخ‌نویسان از او با عناوینی چون سلطان، غیاث‌الدین و الدنیا، و غیاث‌السلطنه یاد کرده‌اند.

بایسنقر که در واقع عامل طراحی و خلق اثری چون نفیس‌ترین شاهنامه فردوسی است، کتابخانه سلطنتی هرات را نیز تاسیس کرد و به گردآوری نسخ کتاب نفیس فراوانی از کتاب‌های باارزش و کمیاب، صرف کرد. او محل امنی برای گردهمایی هنرمندان و اهل ادب و فرهنگ فراهم ساخت. از مهم‌ترین آثاری که برای بایسنقر و به سفارش او در کتابخانه هرات نگارگری و نگاشته شد، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

·       نسخه خطی طبقات ناصری منهاج سراج

·       نسخه خطی گلچین

·       نسخه خطی تاج المآثر فی التاریخ

·       نسخه خطی گلستان سعدی

·       نسخه خطی کلیله و دمنه

·       نسخه خطی ترجمه تاریخ طبری

·       نسخه خطی و نفیس شاهنامه فردوسی

·       نسخه خطی تاریخ جهانگشای جوینی

محل نگهداری و وضعیت کنونی شاهنامه بایسنقری

شاهنامه بایسنقری هم‌اکنون در کاخ موزه گلستان در تهران نگهداری می‌شود. این نسخه نفیس شاهنامه به دلیل ارزش هنری و تاریخی خود، یکی از مهمترین آثار موجود در این موزه است. در سال ۱۳۸۶ هجری شمسی، این شاهنامه در برنامه حافظه جهانی یونسکو ثبت شد که نشان‌دهنده اهمیت جهانی این اثر است. این ثبت، گامی مهم در جهت حفظ و معرفی این شاهکار هنری به جهان بوده است.

در وضعیت کنونی، شاهنامه بایسنقری به دلیل کهنگی و آسیب‌هایی که در طول زمان به آن وارد شده، نیازمند مراقبت و حفاظت ویژه‌ای است. تلاش‌هایی برای مرمت و نگهداری این نسخه در حال انجام است تا این گنجینه ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ شود.