حکایت های گلستان سعدی : معرفی و خلاصه هر باب
حکایت های گلستان سعدی یکی از آثار مهم در زمینه ادبیات فارسی محسوب می شود. گلستان سعدی شامل هشت باب است که هر کدام از آن ها شامل داستان های آموزنده خاصی می باشد. این کتاب یکی از کتاب های نفیس ایرانی محسوب می شود که هر کسی را به دنیای ادبیات علاقه مند خواهد کرد. سعدی در حدود سال 606 هجرى در شیراز متولد شد و به سال 690 (27 ذیحجه ) در سن 84 سالگى در شیراز در گذشت. این شاعر ایرانی با استفاده از زبان فاخر و بیانی ساده، معانی عمیق انسانی و اخلاقی را در این حکایات به تصویر می کشد. در این مقاله به بررسی هر یک از این ابواب و خلاصه ای از حکایت های آن می پردازیم.
سعدی، شاعر قرن هفتم
مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی شاعر و نویسندهٔ بزرگ قرن هفتم هجری قمری و متخلص به سعدی است که از نام اتابک مظفرالدین سعد پسر ابوبکر پسر سعد پسر زنگی گرفته شده است. او در سال ۶۵۵ ه.ق بوستان را به نظم درآورد و در سال بعد (۶۵۶ ه.ق) گلستان را تألیف کرد. ساختار بسیاری از حکایت های گلستان سعدی ترکیبی از مسائل اجتماعی و نکات اخلاقی است. علاوه بر آن، توانایی سعدی در آنجایی مشخص می شود که توانسته طنز را نیز با حکایات و روایات خود درهم آمیزد و مخاطب خود را تا حد زیادی میخکوب کند. روند داستانی او چنان ساده جلو می رود که مخاطب متوجه گذر زمان نمی شود. گلستان او همان طور که گفته شد شامل هست باب است که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.
ابواب گلستان سعدی
- باب اول: سیرت پادشاهان
حکایت های گلستان سعدی در باب اول این کتاب ارزشمند، در سیرت پادشاهان نام دارد. این باب، شامل چهل و یک حکایت است. حکایت اول این باب درباره پادشاهی است که دستور کشتن اسیری را می دهد و در آخرین لحظات اسیر دشنام و ناسزایی به پادشاه می دهد، پادشاه از یکی وزیران خود منظور اسیر را می پرسد و وزیر در جواب به شاه می گوید: وَ الْکاظِمِینَ الغَیْظَ وَ الْعافِینَ عَنِ النّاسِ (خشم خود را فرو می برند و از مردم می گذرنند) پادشاه اسیر را می بخشد و وزیر دوم که ضد آن بوده می گوید: پادشاها، او ناسزا و دشنام به شما داد! پادشاه در جواب به وزیر دوم می گوید: دروغی مصلحت آمیز به که راستی فتنه انگیز! آن دروغِ او پسندیده تر از راست تو آمد زیرا که در دروغ آن مصلحتی بود و در راست گویی تو پلیدی نهفته بود. بنابراین مطابق بر این مثال، حکایات باب اول درباره روش های پادشاهان و داستان های مختلف آنان است.
- باب دوم: در اخلاق درویشان
باب دوم گلستان سعدی شامل چهل و هشت حکایت است. نمونه ای از حکایت های گلستان سعدی در این باب:
حکیمی را پرسیدند: از سخاوت و شجاعت کدام بهتر است؟
گفت: آن که را سخاوت است به شجاعت حاجت نیست.
نماند حاتمِ طایی ولیک تا به ابد / بمانْد نامِ بلندش به نیکویی مشهور
زکات مال به در کن که فَضْلهٔ رَز را / چو باغبان بزند، بیشتر دهد انگور
نبشته است بر گورِ بهرامِ گور / که دستِ کَرَم به ز بازویِ زور
- باب سوم: در فضلیت قناعت
تعداد حکایت های گلستان سعدی در این باب کمتر از دو باب قبلی است، بیست و هشت حکایت در این باب جای گرفته که نمونه ای از آن در حکایت شماره یازده به شرح زیر است:
مَبَر حاجت به نزدیکِ تُرُش روی / که از خوی بدش فرسوده گردی
اگر گویی غمِ دل، با کسی گوی / که از رویَش به نقدْ آسوده گردی
- باب چهارم: در فواید خاموشی
حکایت های گلستان سعدی در این باب حتی از باب سوم نیز کمتر است، چهارده حکایت که همانطور از نامش پیداست به فواید امتناع در سخن گفتن می پردازد.
- باب پنجم: در عشق و جوانی
تعداد حکایت های گلستان سعدی بیست و یکی است و حکایت طوطی و زاغ معروف نیز در همین باب آمده است. بخشی از این حکایت زیبا و خواندنی:
این ضرب‌المثل بدان آوردم تا بدانی که صدچندان که دانا را از نادان نفرت است، نادان را از دانا وحشت است!
- باب ششم: در ضعف و پیری
نه حکایت در این باب آمده که این ابیات بخشی از حکایت چهارم در این باب است:
ای که مشتاق منزلی مشتاب / پند من کار بند و صبر آموز
اسب تازی دو تگ رود به شتاب / و اشتر آهسته می رود شب و روز
- باب هفتم: در تأثیر تربیت
تعداد حکایت های گلستان سعدی در این باب به عدد نوزده رسیده و علاوه بر آن جدال سعدی با مدعی در بیان توانگری و درویشی نیز در همین باب گفته شده است.
- باب هشتم: در آداب صحبت
این باب دارای صد و هشت حکایت است و طولانی ترین باب گلستان محسوب می شود.
خاتمه گلستان
بخش پایانی حکایت های گلستان سعدی در باب هشتم آمده و سعدی در این باب حجت را بر مخاطب خود تمام می کند:
ما نصیحت به جای خود کردیم / روزگاری در این به سر بردیم
گر نیاید به گوش رغبت کس / بر رسولان پیام باشد و بس
مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی (سعدی شیرازی) استاد سخن، که بوستان را به نظم سروده بود گلستان را با آمخیتگی نظم و نثر به شیوۀ جدیدی درآورد. سعدی توانسته بیان آهنگین خود را در نثر نیز حفظ کند و شاید به همین دلیل به او سعدی شیرین سخن می گویند! مخاطبین سعدی از کودک تا بزرگسال، معنی سخنان و پند و اندرز های او را می فهمند و به این خاطر می توان سعدی را یکی از قدرتمندترین شاعران زبان فارسی دانست و حتی کتاب گلستان را جز بهترین کتاب ها برای هدیه در نظر گرفت.
جمع بندی
«حکایت های گلستان سعدی» عصر ها و نسل های مختلف را تحت تأثیر قرار داده و همچنان یکی از منابع غنی برای درک آموزه های انسانی و اخلاقی به شمار می آید. هر باب از این کتاب، با حکایات متنوع و آموزنده اش به نوعی درسی را برای زندگی بهتر به خواننده می آموزد. حکایات این کتاب نه تنها ارائه دهندهٔ نکته های اخلاقی هستند، بلکه به عمق روابط انسانی و مسایل اجتماعی نیز می پردازند. با توجه به تأثیرات عمیق و ماندگار این اثر، مطالعه و درک آن می تواند ما را در راهی بهتر به سمت درک معانی زندگی هدایت کند. ما در این مقاله به معرفی ابواب مختلف حکایت های گلستان سعدی پرداختیم.
